روزشمار ۱۴۰۲؛ فروردین: ترکش‌های فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام
علی شمیرانی - سال 1402 سالی پرفراز و نشیب در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی بود و مطالعه این گزارش در فرصت مناسب از سوی مخاطبان و به ویژه مدیران کلان در این عرصه‌ها، نمایی نسبتا جامع از چالش‌ها، کاستی‌ها، نگرانی‌ها و فرصت‌ها را به تصویر می‌کشد.
با توجه به حملات سایبری متعدد و بی‌سابقه به نهادهای خصوصی و دولتی در این سال، «هک» و «حمله سایبری» بالاترین توجهات را به خود اختصاص دادند. «اختلال اینترنت»، «فیلترینگ»، «مافیای فیلترشکن» و «اینترنت طبقاتی» نیز از ابتدا تا انتهای سال یک دغدغه و ترند تقریبا ثابت در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها بود.
در سال جاری تقریبا یک رکورد بی‌سابقه در وضع قوانین و مقررات در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و فضای مجازی نیز در قالب لایحه بودجه سال 1403، لایحه برنامه هفتم توسعه، لایحه موسوم به عفاف و حجاب از سوی مجلس و مصوبات متعدد از سوی شورای عالی فضای مجازی، سازمان رگولاتوری، شورای رقابت و دیگر رگولاتورهای بخشی به ثبت رسید.
اگرچه باید گفت، «فیبرنوری» تقریبا پرتکرارترین واژه در سال جاری بود و حجم گسترده‌ای از اخبار پیرامون این پروژه از سوی وزارت ارتباطات و زیرمجموعه‌های آن، اپراتورهای مختلف کشور، استانداری‌ها، شهرداری‌ها، شورای شهرها و دیگر نهادها در رسانه‌ها منتشر شد. لیکن به دلیل حجم و پراکندگی اخبار پیرامون این پروژه در طول سال، امکان پرداختن به آنها میسر نبود.
در سال 1402 همچنین مقامات، نهادها، اپ‌ها و شرکت‌های خصوصی و دولتی متعدد و فعال در حوزه اینترنت و ارتباطات ایران، در فهرست تحریم‌های آمریکا، اروپا و انگلیس قرار گرفتند.
با این مقدمه، گزارش روزشمار «هفته‌نامه عصر ارتباط» (به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین هفته‌نامه حوزه فاوا با 22 سال سابقه انتشار) از اهم رویدادی سایبری کشور پیش روی شماست.
• فروردین: ترکش‌های فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام
فروردین‌ماه سال 1402 با ادامه ترکش‌ها و شوک‌های ناشی از فیلترینگ آخرین پلفتورم پرمخاطب و در دسترس ایرانی‌ها یعنی واتس‌اپ و اینستاگرام، آغاز شد.
چراکه سال قبل، برخی اظهارات مسوولان و روایت‌های دو پهلو حکایت از احتمال بازگشایی مجدد این پلتفورم‌ها در صورت فروکش کردن ناآرامی‌ها داشت. اتفاقی که البته رخ نداد و این 2 ابزار خارجی در کنار مواردی نظیر گوگل‌پلی، تا پایان سال جاری فیلتر ماندند.
- 8 فروردین: جدال بر سر خسارات فیلترینگ
هشتم فروردین ماه بود که اخبار و گزارش‌هایی از تداوم خسارات و افت درآمد کسب‌وکارهای اینترنتی و اپراتورها در رسانه‌ها منتشر و بازنشر می‌شد. در همین رابطه وزیر ارتباطات در پاسخ به آثار ناشی از فیلترینگ بر کسب‌وکارهای مختلف از جمله اپراتورهای اینترنت گفت: در حال حاضر اگر درآمد اپراتورها در سال جاری را نسبت به سال گذشته مقایسه کنید نشان می‌دهد که محدودیت‌های اینترنت هیچ تاثیر منفی بر سودسازی آنها نداشته حتی گزارش‌های پاییز این شرکت حکایت از افزایش سودسازی بیشتر آنها دارد.
روز قبل از آن یک نماینده مجلس گفته بود: حداقل ما در زمینه کنترل اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی، دست‌کم ۱۰ میلیون شغل را از دست دادیم، یعنی با محدودیت اینترنت و اجرای طرح صیانت، قبل از ابلاغ مجلس و اجرای غیرقانونی آن، ۱۰ میلیون شغل در سطح کشور از دست رفت.
- 20 فروردین: تکلیف حضور مسوولان در شبکه‌های اجتماعی
همزمان با فیلترینگ‌ها و انتقادات از تداوم حضور برخی مسوولان و مدیران در فضاهای مسدود شده بود که معاون مرکز ملی فضای مجازی از تدوین طرحی برای ضابطه‌مندی حضور و فعالیت مسئولان در فضای مجازی خبر داد.
وی در آن مقطع با بیان اینکه مدیران باید به قوانینی که خودشان تعیین و تصویب می‌کنند پایبند باشند و یکی از طرح‌های جدید مرکز ملی فضای مجازی در ارتباط با ضوابط و الزامات حضور مسئولان در رسانه‌های اجتماعی است گفته بود: ما معتقدیم اگر در جمهوری اسلامی قانونی گذاشته می‌شود باید همه اقشار به آن قانون عمل کنند حتی اگر قرار است استثنایی وجود داشته باشد این استثنا نیز باید در قالب قانون باشد.
7 ماه بعد از این اظهارات، سرانجام در بیست و ششم مهرماه اعلام شد بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی چارچوب فعالیت‌ها و محتوای منتشر شده از سوی مسئولان و دستگاه‌ها در فضای مجازی مشخص شد.
اگرچه اطلاعی از جزییات دقیق این مصوبه در دست نیست.
- 20 فروردین: اختلال‌های متعدد در اینترنت
اما از اواسط فروردین بروز اختلال در سرعت اینترنت موجب کلافگی کاربران شد. این اختلالات در آن مقطع به قدری بود که در پیام ضبط شده برخی از شرکت‌های سرویس دهنده اینترنت پیش از اعلام منوی خدمات، آمده بود که «اختلال پیش آمده خارج از سرویس ما می‌باشد و درصدد پیگیری و رفع آن هستیم».
این اختلال‌ها اما به شکل غیرمستقیم ناشی از حملات سایبری ذکر شد. فردای آن روز لاجوری رییس وقت شرکت ارتباطات زیرساخت در یک پیام‌رسان داخلی نوشت: در سال ۱۴۰۱ تعداد ۸۳۲۱ حمله مهم سایبری به شبکه زیرساختی کشور دفع شد. لطفا در این لحظات عرفانی برای مرزبانان شبکه ارتباطی کشور دعا کنید.
- 26 فروردین: شرط رفع فیلترینگ
پرسشگری در خصوص سرنوشت رفع فیلترینگ دو پلتفورم پرمخاطب خارجی در ایران اما از طرق مختلف و در مواجهه با مسوولان متعدد کشور همچنان ادامه داشت.
اگرچه پیشتر به نقل از برخی متولیان سایبری گفته می‌شد که بسترهای فیلتر شده باید الزامات کشور را بپذیرند تا امکان فعالیت داشته باشند.
در همین رابطه در تاریخ بیست و ششم فروردین ماه، اما ابراهیم رییسی، رییس جمهور در بخشی از نشست با فعالان دانشجویی درباره موضوع فیلترینگ نظر خود را چنین اعلام کرد: ما همانند برخی کشورهای مدعی آزادی بیان، قائل به برگزاری دادگاه برای سکوهای خارجی نیستیم. سیاست دولت جلوگیری از تبدیل شدن فضای مجازی به بستری برای ایجاد ناامنی در کشور است و در این راستا فعالیت هر سکوی خارجی که حاضر به مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی با ایجاد دفتر در داخل کشور باشد، هیچ منعی ندارد.
- 27 فروردین: فیلترینگ و تهدید به استیضاح
و در نهایت اواخر فروردین ماه بود که متعاقب تداوم انتقاد ها و اعتراض کسب‌وکارها، تشکل‌ها و کاربران از کندی اینترنت و تداوم فیلترینگ‌ها، رشیدی کوچی نماینده مجلس با بیان اینکه با این شیوه فیلترینگ به شدت مخالف هستم گفته بود: اگر وضعیت به همین شرایط باشد، احتمال استیضاح وزیر ارتباطات بسیار زیاد است.
اتفاقی که البته هرگز رخ نداد. در همان ایام اما گزارش‌هایی از ارقام عجیب و داغ شدن بازار فروش فیلترشکن‌ها در کشور نیز رسانه‌ای شد و برخی رسانه‌ها به نقل از فروشندگان فیلترشکن از ارقام ماهانه 150 هزار تا بالای یک میلیون تومان نیز گزارش دادند.
همچنین اختلال در ساعت موبایل کاربران با توجه به عقب کشیدن ساعت رسمی کشور نیز یکی از مسایل مطروحه در فروردین ماه سال جاری بود که تا ماه‌های بعد نیز برای برخی کاربران ادامه یافت و لاینحل باقی ماند.
- ۰۳/۰۱/۰۴